İnternet kullanımının ve buna bağlı olarak sosyal medyanın yaygınlaşması her geçen gün daha fazla yazmamıza, kısa ya da uzun metinler üretmemize neden oluyor. Bilişim ve iletişim teknolojisindeki gelişmeler özellikle yapay zekâ destekli algoritmalar bu süreçte bize yardımcı olsa da üretilen metinler biçim, içerik ve sunum yönünden çeşitli kusurlar barındırıyor.
Basılı ve dijital yayınlarda, televizyonlarda, duyuru tahtalarında (billboard), tabelalarda yazım yanlışlarına rastlıyoruz. Bugünkü yazımızda bu konuya dikkat çekmek istedik. Fransızca ve diğer Batı dillerinden dilimize geçen ve sıkça yanlış yazılan bazı sözcükler hakkında küçük açıklamalar yaparak bunların doğru yazımının akılda kalmasını sağlamaya çalıştık. Ayrıntılı bilgiler için çevrim içi etimolojik sözlüklere başvurabilirsiniz.
aperatif / aperitif
Fransızca iştah açıcı anlamına gelen apéritif sözcüğü Türkçede neredeyse aynı şekilde yazılıyor. “E”nin üzerindeki aksan işaretini kaldırmak yeterli: aperitif.
Puaça / poğça / poaça / pohaça / puğaça / poğça / poğaça…
Envaiçeşit yazımına rastladığımız sözcüğün doğru yazımı poğaça. “Külde pişmiş küçük hamur işi” ve “İçine peynir, kıyma vb. konarak hazırlanan bir tür tuzlu çörek” açıklamalarıyla sözlüklerde kendine yer bulan sözcük İtalyanca foccaccia sözünden türemiş. O da Latince focus kelimesine dayanıyor.
kokareç / kokoriç / kokoreç hatta kokariç(!)..
Nihai durağı Rumca olan sözcük Bulgarca, Sırpça ve Arnavutçayı dolaşıp dilimize girmiş. İlk hâli olan kukuruza Yunancada “mısır koçanı” anlamına geliyormuş. Doğru yazımı kokoreç.
makina / makine…
İtalyanca “karmaşık aygıt” anlamındaki sözcüğün kökeni eski Yunancaya kadar uzanıyor. TDK’de makina sözcüğü yer alsa da site sizi “makine”ye yönlendiriyor. Doğrusu makine.
karöser / karoser / karuser…
Otomobilin gövdesi, görünen dış bölümü anlamındaki kelime İtalyanca carro “araba” kelimesine dayanıyor. Bu kökten türeyen carrozza Fransızcaya carrosse olarak geçmiş. Nihai şekli olan carrosserie’nin dilimizdeki doğru yazımı karoser.
şanzıman, şanzuman…
Fransızca changen “değiştirme” fiilinden –ment ekiyle türetilmiş. TDK’de “Motorlu taşıtlarda motorun yükünü azaltarak güç aktarma organlarına veren, arabanın istenen hızda hareket etmesini sağlayan dişliler topluluğu” açıklamasıyla verilen sözcüğün doğru yazımı şanzıman.
pardesü / pardüse / pardöse / pardösü…
Latince desursum “üst” sözcüğünden +per (+par) ekiyle türetilmiş. Fransızcada par dessus “Serin havalarda öbür giysilerin üzerine giyilen, paltodan ince üstlük” anlamındaki kelimenin doğru yazımı pardösü.
teşrifat ve tefrişat
İki ayrı kelime. İlki protokol ikincisi donatı anlamında. Teşrifat kelimesi şeref kökünden “döşeme işleri” anlamındaki tefrişat ise farş “yaygı, halı, döşek” kökünden.
kupür / kupur / küpur / küpür…
“Giyside kesim” anlamındaki kelimenin doğru yazımı kupür. Fransızca coupure “kesme, kesim” sözcüğünden türemiş. Halk arasında tek kapılı denen iki kapalı arabalara verilen ve “doğranmış” anlamına gelen coupe ismi de aynı kökten.
doküman / döküman
Latince “docere, doct-” kökünden türetilen documentum sözcüğü dilimize Fransızca üzerinden geçmiş. İlk anlamları arasında “ders kitabı, kanıt” olsa da biz “belge” yerine kullanıyoruz. Türkçe dökmek fiiliyle ilgisi olmayan kelimenin doğru yazılışı doküman.
dinozor / dinazor…
Eski Yunanca deinos “korkunç, müthiş” ve soros “sürüngen” kelimelerinden oluşan dinosaure kelimesi de Fransızcadan geçmiş dilimize. Her ne kadar okunuşu “dinazor”a yakın dursa da “a” ile değil “o” ile yazılıyor: dinozor.
Antartika / Antarktika
Güney kutbundaki kara bölgesinin doğru yazılışı Antarktika şeklinde. Sözcük yine Eski Yunancadan Fransızcaya geçmiş. Kuzeyi gösteren yıldız, kutup yıldızı anlamındaki arktos kelimesinden türeyen arctique sözcüğü Fransızcada “kuzey kutbuna ait” anlamında. Anti+ ekinin olumsuzluk, karşıtlık anlamı taşıdığını biliyoruz. Anti + arktik > Antarktik oluyor. Bütün kıta adları da dişi sayıldığı için sonuna bir de +a eki geliyor ve kelimemiz Antarktika şeklini alıyor.
hükümet / hükumet / hükûmet…
Arapça “yargılama” anlamındaki h-k-m kökünden türemiş hükûmet kelimesi “Bakanlar Kurulu” anlamına geliyor. Ve evet, şapkalı yazılıyor.