Hayatın anlamı mutluluk olmalı. Mutluluğa ulaşmak için farklı yollar önermiş kadim filozoflar. Kimi bilgiyi, kimi erdemi önermiş. Bazıları doğaya uygun yaşamayı tavsiye ederken bazıları zevkleri, hazları ön plana çıkarmış.
Mutluluğun yolu hayattaki öncelikleri iyi belirlemekten geçiyor. Nelerin önemli, nelerin değerli olduğunu bilip hayatı ona göre şekillendirmekten...
Peki nedir önemli, nedir değerli?
Önem ve değer kavramlarının Sözlük’teki açıklamaları pek de yardımcı olmuyor bize. Kavramlar açıklanırken birbirine atıf yapılmış. Önem için “Bir şeyin nitelik veya nicelik bakımından değeri olma durumu” denirken değer içinse “Bir şeyin önemini belirlemeye yarayan soyut ölçü, bir şeyin değdiği karşılık” açıklamaları verilmiş. Oysa bunlar tamamen ayrı kavramlar. Birbirine atıf yaparak tanımlamak doğru gelmiyor.
Bir tanım yapmaya kalkışmayacağım. Belki betimleme yapabilirim biraz: Hayatımızı sürdürmek için ihtiyaç duyduğumuz şeyler önemli, hayata anlam kazandıranlar değerlidir.
Bu kavramları yerine oturtmak için Spinoza ve Maslow’a bakalım.
Baruch Spinoza insan davranışlarını conatus “yaşamda kalma güdüsü” appetitus “iştahlar” ve cupiditas “bilincin eşlik ettiği arzular” terimleriyle adlandırıp incelemiş. Bunlardan ilk ikisi hayvanlarda da bulunurken sadece üçüncüsü insana özgü.
İnsanların istek ve ihtiyaçlarını anlamada, tutum ve davranışlarını gruplandıran Abraham Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisini (ya da piramidi) bilmeyen yoktur. Maslow insanların ihtiyaçlarını beş kategoride toplamış: fizyolojik ihtiyaçlar, güvenlik ihtiyacı, sosyal ihtiyaçlar, değer görme – saygınlık ihtiyacı ve kendini gerçekleştirme.
Hayatta önemli ve değerli olan şeyleri Spinoza’nın üçlemesi ve Maslow’un listesini kullanarak gruplandırabiliriz.
Hayatta kalmak; can güvenliğini temin etmek, sağlığı korumak önemlidir.
Beslenmek, barınmak, bürünmek önemlidir.
Toplumun bir parçası olmak, saygınlık kazanmak önemlidir.
Sanatsal, kültürel, düşünsel faaliyetler değerlidir.
Kimlik ve kişilik önemli, insanın kendini keşfetmesi değerlidir.
Eski tabirle söyleyecek olursak ilim mühim, irfan kıymetlidir.
Geçim sıkıntısını gidermek için çalışmak önemli, can sıkıntısını gidermek için yapılan sanat, felsefe gibi faaliyetler değerlidir.
Hayatta önemli şeyleri temin etmek için çalışır, değerli olanlarla hayata anlam kazandırırız.
Özetle önemli olan bizi yaşama bağlar, değerli olan bizi de değerli kılar.
Mutluluğun yolu da hayattaki öncelikleri belirleyip başkalarını mutlu etmekten geçer.